Centaur
Centaur galopuje przez mityczne równiny, by zaburzyć nasze rozumienie tego, jak zbudowane jest ciało ssaków. Tym razem rzucimy okiem na dziki, porywczy rys centaurów i postaramy się zmierzyć proporcje konia i człowieka w tych fantastycznych stworach. Dowiecie się między innymi czemu nie warto zapraszać centaurów na wesela i przybliżmy Wam trzech najsłynniejszych centaurów i ich konotacje z Heraklesem. A czy wiecie jak ma na imię centaur z naszego nieboskłonu? Odpowiedź poznacie już za chwilę!
Centaur – człowiek koński czy ludzki koń?
Centaury pochodzą niewątpliwie z mitologii greckiej. Są hybrydami koni i ludzi – ludzka głowa i tułów oraz ręce, w okolicach lędźwi przechodzą w ciało końskie, o czterech kopytnych nogach1. Wczesne wizerunki czasem prezentują centaura, jako nagiego mężczyznę z dodatkowa parą nóg i końskim zadem z tyłu. Teorie mityczne o ich pochodzeniu są dwie. Jedne podania wskazują, iż centaury to potomstwo Kentaurosa i klaczy magnezyjskich. Wydaje się, że jest to tak samo prawdopodobne, jak to, że pochodzą od Iksjona i chmurnej boginki Nefele2. Ojczyzną opisywanych ludziokoni (konioludów?) jest Tesalia i góry Arkadii.
Natura centaurów jest z pewnością typowo ludzka – dzika, gwałtowna, skłonna do przemocy. Centaur jest stworzeniem mięsożernym i całkiem dobrze poluje. Z pewnością nie zadowoli się owsem. Dla wyjaśnienia gwałtowności centaurów poddaje się słynny mit o centauromachii. Pewnego razu na dworze króla Lapitów – Pejritoosa, odbyło się wesele. Nieroztropnie zaproszono na nie centaurów. Ci, jak to na weselu, wszczęli awanturę z powodu nadmiaru spożytego wina. Wedle niektórych opowieści, chcieli nawet uprowadzić pannę młodą. Przeciwko centaurom wystąpili Lapici, a wraz z nimi herosi: Herakles, Nestor i Tezeusz. Wojnę, jaka z tego wynikła zwie się centauromachią3.
Wybitne centaury
Wśród dzikich i nieokrzesanych centaurów są oczywiście jednostki wybitne. Należą do nich Chronos, Folos i Nessus, choć ten trzeci raczej stał się słynny za sprawą skandalu. Chronos słynął z mądrości i chętnie się nią dzielił. W związku z tym nauczał między innymi herosów takich jak Herakles. Zginał przypadkiem od zatrutej strzały swojego ucznia. Folos był typem wybitnie gościnnym, który kiedyś podjął Heraklesa wspaniałym winem. Z powodu aromatu, który zwabił większą liczbę centaurów, wywiązała się walka. Podczas niej Folos zginął przypadkiem od zatrutej strzały Heraklesa. Nessus zginał nieprzypadkowo, ponieważ uwiódł żonę Heraklesa – Dejanirę. Ustrzelony kolejną zatrutą strzała okrutnie się zemścił. Zdradził Dejanirze fałszywy sekret – odzież skropiona jego krwią miała być artefaktem wiecznej miłości. W rzeczywistości po jej ubraniu, heros zginął w mękach4.
Centaur na niebie
Centaur o lepszej stronie ludzkiej natury, opisany wyżej Chronos, został uwieczniony na nieboskłonie jako gwiazdozbiór centaura. Oprócz wybitnych osiągnięć edukacyjnych, wsławił się tym, że był nieśmiertelny i daru tego się wyzbył. Otrzymawszy ranę od strzały oddał swoje wieczne życie Prometeuszowi5. Centaur zdobi południową półkulę nieba.
Centaur w kulturze
Współczesna kultura prezentuje centaury, jako istoty dobra i porządku, w przeciwieństwie do ich mitycznego pierwowzoru. W cyklu „Opowieści z Narni” C.S. Lewisa, centaury to wojownicy nieco dzicy, ale zdecydowanie stojący po jasnej stronie. Biorą udział we wszystkich ważniejszych bitwach decydujących o losach tytułowej magicznej krainy.
U J.K. Rowling centaur to przede wszystkim stworzenie wolne i prymitywne. Wydaje się, że nauczyciel wróżbiarstwa – jednej z dyscyplin magii w Hogwarcie – Firenze, jest w równym stopniu odszczepieńcem swojej rasy, co mityczny Chronos. Tak samo jak on jest ponadprzeciętnie inteligentnym nauczycielem. Jest też wyrzutkiem, gdyż służy ludziom, a to w świecie „Harrego Pottera” największa hańba dla centaura6.
Z kolei w świecie fantastycznym Planescape, w którym rozgrywa się wiele gier RPG oraz komputerowych, centaury przypominają plemiona pierwotnych ludzi. Silne, choć pokojowe półkońskie stwory maja swój język i swojego boga – Skerrita. Dla centaura plemię to bez wątpienia podstawowy punkt odniesienia, w tym sensie jest on stadny niczym koń7.
Centaur ma swoje poczesne miejsce w serii gier komputerowych „Heroes of Might & Magic”. W części III, istnej kopalni stworów fantastycznych, centaury stanowią podstawową jednostkę zamku zwanego bastionem. Były zatem związane z naturą, lasami i elfami. Jak to u półkoni – były niezwykle szybkie. Z kolei w części V i dalszych, stanowią uzupełnienie barbarzyńskich hord ze stepów.
Godne uwagi jest to, że powyższe obrazy kulturowe centaurów niewiele odbiegają od greckiego pierwowzoru. Stawiają jedynie centaurów bardziej po stronie prawości, niż przemocy. Centaur jako współcześnie rozumiany stwór fantastyczny to istota honorowa, podczas gdy jego mityczny pobratymiec odznaczał się głównie awanturniczą postawą.
Moimi oczami
Moja grafika przedstawia centaura w galopie. Przez równiny mknie dziki, barbarzyński wojownik. Oręż ma prymitywny i straszny, a na jego twarzy maluje się determinacja. Oto zdobywca o końskim ciele, ale o całkowicie ludzkiej woli walki.
Jeśli jesteś zainteresowany stworzeniem kubka, z fantastycznym stworem, specjalnie dla Ciebie, to zapraszam do kontaktu. Odwiedź też koniecznie mój fanpage na Facebooku.
Bibliografia
- Gerhard J. Bellinger – „Leksykon mitologii. Mity ludów i narodów świata, wyd. Muza 2003,
- https://pl.wikipedia.org/,
- Jan Parandowski – „Mitologia”, Londyn 1992,
- http://encyklopediafantastyki.pl/index.php/Centaur,
- jak w przypisie 4,
- https://harrypotter.fandom.com/pl/wiki/Centaur,
- https://sfery.fandom.com/wiki/Centaur.
