Ptak Feniks
Ptak Feniks choćby tylko ze względu na swoją unikalną zdolność do odradzania się, obrósł niesamowitą legendą. Mit o Feniksie – ognistym ptaku, możemy podziwiać w większości największych kultur Świata. Postaramy się chociaż błyskawicznym lotem magicznego ptaka objąć najważniejsze jego wizerunki poprzez przestrzeń i czas. Czy zawsze był spowity ogniem? Jaką drogę przeszedł i transformacje? Co Feniks – symbol nieśmiertelności i dobra ma wspólnego z demonem? Podziwiajcie z nami chwałę Feniksa.
Ptak Benu
Pierwsze znane podania pochodzą ze starożytnego Egiptu, gdzie ptak Feniks utożsamiany był z Benu, który jak to w wielobóstwie bywa, stanowił jeden z aspektów Re – boga Słońca1. Benu miał być zrodzony na początku Świata i pierwotnie nie miał kształtu ani formy, ani nawet nie był widzialny. W sztuce Egiptu pojawiał się następnie jako pliszka oraz czapla. Miał być szarego lub czarnego upierzenia2. Słowo „Benu” oznaczało tyle, co „wschodzący”3.
Raz na 500 lat (lub według innych podań – 1461 lat), ten magiczny ptak miał budować gniazdo z mirry i w nim kończył swoje życie. Z jego ciała wypełzł robak, który obrastał w pióra i stawał się kolejnym Benu. W rezultacie to mityczne zwierzę było w pewnym sensie nieśmiertelne. Kości „rodzica” młody ptak zanosił do świątyni Re w Heliopolis i udawał się w drogę do Arabii, by wieść tam dalsze życie4. Godne uwagi jest to, że mit egipski ani słowem nie wspomina o rzekomym spalaniu się Feniksa, które tak działało na wyobraźnię innych kultur.
Feniks – ptak ognia
Ptak Feniks jako istota związana z ogniem pojawia się w opisach greckich i rzymskich badaczy, w szczególności u Herodota. To on opisał zasłyszaną opowieść, jakoby mityczne stworzenie raz na 500 lat miało się odrodzić. Istotne jest to, że Herodot wątpił w istnienie Feniksa. Niemniej opisał jego złoto-czerwone upierzenie i posturę orła. Owidiusz i Pliniusz Starszy podali, że Feniks umiera skąpany w wonnościach, podobnie jakby sam odprawiał rytuał pogrzebowy5. Inni greccy i rzymscy pisarze i poeci dodawali coś od siebie, aż wreszcie Laktancjusz w swoim poemacie opisał jak ptak spala się i odradza z popiołów6.
Niewątpliwie od tego momentu rozpoczęła się kariera Feniksa, jako ptaka ognia. W rezultacie powracającego niezmiennie wierzenia, że Feniks odradza się, stał się on potężnym, zaznaczającym się na całym Świecie symbolem nieśmiertelności, nieskończoności i zwycięstwa życia nad śmiercią. Inne kultury brały z podań egipskich i ich grecko-rzymskich opisów to, co odpowiadało najlepiej ich wrażliwości, marzeniom i wierzeniom. W kulturze chińskiej na przykład z pewnością odpowiada feniksowi Fenghuang – święty ptak, który obok jednorożca, żółwia i smoka brał udział w tworzeniu Świata7.
Niewątpliwie Feniks podziałał na wyobraźnię chrześcijańskich myślicieli. Odkąd Bartłomiej Anglik stwierdził, że odradzanie się Feniksa trwa 3 dni, podobnie jak w biblijnej opowieści o zmartwychwstaniu Jezusa, nasz ptak wszedł do bestiariusza boskich zwierząt8. Nie bez wpływu na przyjęcie symbolu feniksa w Europie były jego symboliczne związki ze Słońcem, źródłem światła.
Feniks jako demon
Feniks to imię dzielone przez mitycznego ptaka, ale i obecne w demonologii. Nie zamierzamy poświęcać wiele miejsca feniksowi, jako istocie mrocznej, wrogiej i zdecydowanie nie reprezentującej zwycięstwa życia. Dla wyjaśnienia podajmy jedynie, że demon feniks występuje według rożnych podań w pierwszej setce najpotężniejszych upadłych aniołów i ma rozporządzać 20 legionami duchów. Jego postać miała przypominać ognistego ptaka o główce dziecka. Miał wyznać Królowi Salomonowi, że zamierza wrócić do Nieba9.
Ptak Feniks w kulturze
Ptak Feniks bezsprzecznie inspiruje twórców literatury. J.K. Rowling w cyklu o Harrym Potterze zaznaczyła jego obecność kilkukrotnie. Albus Dumbledore – dyrektor Szkoły Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie i jeden z najpotężniejszych czarodziejów, miał swojego Feniksa imieniem Fawkes. W związku z tym autorka wydaje się uważać Feniksa, za gatunek, a nie za jedno odradzające się stworzenie. Dodajmy, że bohaterowie serii spotykają stojący po jasnej stronie magii Zakon Feniksa.
W komiksie najbardziej chyba znana wizja to Phoenix obecna w serii X-Men. Phoenix miał być potężnym bytem czystej energii, wyposażonym w pewną inteligencję, który w wyniku wypadku łączy się z posiadającą moc telekinezy Jean Grey. Połączenie staje się niezwykle niebezpieczne dla bohaterki i całego Świata. Jean Grey w końcu poświęca się, zabierając Phoenix ze sobą. Panie i Panowie, zgadnijcie co się dzieje następnie? Jean Grey i Phoenix zostają wskrzeszeni10. Opowieść doczekała się niedawnej ekranizacji – „X-Men: Dark Phoenix”.
Niewątpliwie ptak Feniks przez swoją ognistą naturę prowokuje skojarzenia z destrukcją, wojną i walką. Zdecydowanie najbardziej znana wizja z tego kręgu to jednostka militarna w II i III części serii „Heroes of Might & Magic”. Godne uwagi jest, że w części II Feniks pluje ogniem, ale rezyduje wśród baśniowych kreatur na zamku czarodziejek. W części III, w dodatku „Armageddon’s Blade”, reprezentuje zamek żywiołów, a w nim – kto by pomyślał – ogień. Jednostka doszczętnie wybita natychmiast się odradza, podobnie jak legendarny pierwowzór. Dodajmy, że ptak Feniks w innych grach uosabia destrukcyjne zaklęcie bojowe – strategie fantasy „Warcraft III – the Frozen Throne”, czy „King’s Bounty” mają go w swoim arsenale.
Feniks jest ogromną inspiracją dla wielu twórców i artystów. To wdzięczny temat na ozdoby ciała w postaci tatuaży. Zarówno zdolność lotu, nieśmiertelność i ognioodporność działa na wyobraźnię i stanowi potężny symbol w dzisiejszej popkulturze.
Moimi oczami
Moja grafika przedstawia ptaka Feniksa wzlatującego ku Słońcu. Magiczne stworzenie skąpane w blasku naszej gwiazdy wydaje się płonąc. Ozdobne, okazałe pióra feniksa są nienaruszone. To w jego sercu plonie ogień, światło życia. Zwycięża śmierć i odradza się, wzbija się do lotu niczym wstające każdego świtu Słonce.
Marzysz o swoim wyjątkowym kubku z niesamowitym Ptakiem Feniksem lub innym fantastycznym stworzeniem? Daj znać, a razem stworzymy twój niepowtarzalny kubek! Koniecznie odwiedź mnie na Facebooku lub Instagramie – jak wolisz.
Bibliografia
http://encyklopediafantastyki.pl/index.php/Feniks_(poj%C4%99cie),
Gerhard J. Bellinger – „Leksykon mitologii. Mity ludów i narodów świata, wyd. Muza 2003,
jak w przypisie 1,
„Mała encyklopeia powszechna PWN” – Warszawa 1969 r.,
jak w przypisie 1,
jak w przypisie 5,
Według Herodota Egipcjanie czcili feniksa jako świętego ptaka
Dziękuję za Twój komentarz 🙂 Ten fragment mojego artykułu, zgodnie z bibliografią, odnosi się do tekstu z Wikipedii, która wskazuje: „(…) poczynając od Herodota, który jednak podawał jego istnienie w wątpliwość (…)” cytując ją dosłownie. Egipcjanie istotnie czcili Feniksa, ale sam Herodot nie był chyba pewien, że istniał on naprawdę.