Wampiryzm
Wampiryzm jest w kulturze powszechnie znanym motywem. Dzięki dziesiątkom książek, filmów, gier, utworów muzycznych i opowieści przy ognisku wiemy o wampirach wszystko. No właśnie, co wiemy? Niewątpliwie wampir pije krew ofiar. Najchętniej z tętnicy szyjnej młodej kobiety. Nie umiera, chyba że spróbujemy zabić go w określony sposób. Wampir nie starzeje się. Nienawidzi światła dnia, więc rano chodzi spać do wyściełanej suknem trumny. W związku z tym poluje nocą. Jest starożytny i mądry, przebiegły i uzdolniony magicznie. I jeszcze nie daje odbicia w lustrze, nienawidzi krucyfiksu, czosnku i srebra. Jednym słowem wiemy dużo. Skąd?
Wampiryzm – biologia ludzkiego ciała
W biologii wampiryzm jest odmianą pasożytnictwa, polegającą na – kto by pomyślał – odżywianiu się krwią wysysaną z cudzego organizmu. Termin jednak funkcjonuje też w szerszej perspektywie. Bez wątpienia usłyszeć można o wampiryzmie w psychologii, czy o wampiryzmie energetycznym. Łączy je wspólny mianownik – opisuje wysysanie sił życiowych (energii, krwi, poczucia szczęścia itd.) z innych osób1.
Z pewnością termin wampiryzm odnosi się do jednej z odmian choroby jaką jest porfiria2. Jeśli porfiria wiąże się z genetycznym niedoborem enzymów biorących udział w syntezie hemu, to potrafi dawać objawy zewnętrzne, zaskakująco przypominające kulturowy obraz wampira. Chory cierpi na zanik naskórka w przypadku nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne, jego zęby i paznokcie potrafią barwić się na czerwono, jego dziąsła obkurczają się. Zdecydowanie objawy te sprawiają, że chory wygląda jak mityczny obraz wampira.
Nadto choroba skóry zwana pęcherzycą zwykłą w wielu wypadkach daje objaw w postaci oddalonych od siebie o kilka centymetrów ran3. Badacze wskazują, że stwierdzenie u kogoś rzekomych śladów po ukąszeniu kłów wampira, niejednokrotnie skazywało go na wygnanie lub śmierć. Pamiętajmy bowiem, że wampiryzm jest zaraźliwy. Ugryziona osoba, której krew została wypita, sama przemienia się w wampira. Tak przynajmniej głoszą podania.
Wampirze zwierzęta
Dodajmy, że kulturowy ślad w postaci zdolności do przemiany w nietoperza pochodzi od autentycznych wampirów. Godne uwagi jest, że gatunki nietoperzy: Desmodus rotundus, Diaemus youngi i Diphylla ecaudata mają w stałej diecie krew4. Ostatnio okazało się nawet, że brazylijska populacja zasmakowała w krwi ludzi, której dotąd nie pijała. Naukowcy stwierdzili to nie tyle z relacji zaatakowanych, co z badania próbek odchodów5.
Okrutna historia
Osobom wrażliwszym odradzam czytanie poniższego fragmentu tekstu.
Ktokolwiek czytał klasyczną powieść Brama Stokera „Dracula”, zawsze będzie wiązał wampiry z zamczyskami w Karpatach i z arystokratami. I nie bez powodu. Bez wątpienia historyczne postaci miały największy wpływ na legendarne tło otaczające wampiry. Pamiętajmy, że kroniki znają takich władców, przy których bledną najdziksze monstra.
Dwóch wołoskich hospodarów imieniem Vlad, okrutników nawet jak na warunki XV wieku, stanowiło pierwowzór hrabiego Draculi. Vlad Dracul (Vlad Smok) i jego syn Vlad Tepes (Vlad Palownik, zwany też Draculea, czyli Syn Smoka) na swoje przydomki ciężko pracowali. W szczególności młodszy z panów zasłynął upodobaniem do masowego wbijania na pal. Młodszy z hospodarów podobno miał w zwyczaju ucztować przy egzekucjach i pić krew ofiar6. Brzmi znajomo? Dodajmy, że potworne wyczyny Vlada Tepesa nie mniej niż raz przedłużyły mu panowanie, ocalając przed tureckim najazdem. Okrutne zgładzenie tureckich jeńców w okolicy Targovite rozbiło bowiem morale armii sułtana.
Na przełomie XVI i XVII wieku działała węgierska hrabina Elżbieta Batory. Przypisuje się jej udział w zamordowaniu łącznie 600 dziewic. Ich krew służyła okrutnej hrabinie jako kosmetyk. Krwawe kąpiele miały zapewniać hrabinie wieczną młodość. Czy nie pobrzmiewa w tym legenda o wampirach, jako o żywych trupach, nigdy się nie starzejących? Godne uwagi jest, że Elżbieta Batory była spokrewniona z polskim królem Stefanem Batorym. Temu władcy jednakże nie przypisuje się dewiacji, czy też wyjątkowego okrucieństwa.
Mroczna legenda
Z pewnością podania dotyczące wampirów wgryzły się w europejską kulturę. Wampir na polskich ziemiach zwany był wąpierzem. Strzyga i upiór były stworami pokrewnymi – również wychodzącymi z grobów przemienionymi ludźmi. Wierzenia w wampiryzm sięgają progu nowożytności. Przede wszystkim przyczyną powracania zmarłych do świata, jako żądne krwi kreatury miała być klątwa albo niegodne życie7. Pomysł był reinterpretowany podczas wielkich kataklizmów, jak choćby podczas wielkiej epidemii dżumy, podczas której to wampiry miały zabijać kolejne ofiary zakażenia.
W XVII wieku zupełnie oficjalnie rozpoczęto odnotowywanie i dokumentowanie przypadków wampiryzmu. Wtedy też systematyzowano sposoby na uniknięcie losu wampira. Jeszcze zanim wymyślono tak dobrze znane z filmów symbole, zmarłych kładziono twarzą do ziemi (by nie interesowali się światem żywych, ale ziemią właśnie), umieszczano na grobach głazy, chowano ich na rozstajach albo wrzucano do bagna8. W XVIII wieku, również w Polsce powszechne było przekonanie, że wampiry nienawidzą chrześcijańskich symboli religijnych i światła słonecznego. Oczywiście również ucięcie głowy zmarłego i ułożenie jej obok nóg zapobiegało wstawaniu z martwych.
Wampiryzm w kulturze - książka
Mimo że wampiryzm występował już wcześniej w literaturze, to eksplozję inspiracji zapoczątkował Bram Stoker i jego „Dracula”. Pisarz nigdy nie był w Transylwanii. Nie przeszkodziło mu to w napisaniu kultowej powieści, w której zgromadzono znane motywy z podań i dodano zupełnie nowe elementy9. Przede wszystkim zaprezentowano żywego trupa, jakim jest przecież wampir, jako targanego namiętnościami, istotnie pełnego życia w swoim nie-życiu.
Od tego czasu powstało tak wiele powieści i opowiadań o wampirach, że nie sposób ich przytoczyć. Zdecydowanie na uwagę zasługuje podejście romantyczne, jakie oferuje Stephenie Meyer w swoim cyklu „Zmierzch”. Bohaterkę – Bellę i tajemniczego Edwarda (kto by pomyślał, że okaże się wampirem!) łączy nastoletnia miłość. Wampiry zaś stanowią w opowieści swego rodzaju grupę superbohaterów o użytecznych mocach. Osią opowieści wydaje się być lęk bohaterki przed przemianą w wampira.
Jeszcze inaczej do sprawy podszedł Jacek Piekara, w kilku swoich opowiadaniach z cyklu opowiadającym o inkwizytorze Mordimerze Maddrrinie. Autor niewątpliwie wplótł wampiry w szalony sposób w świat przedstawiony, czyniąc z nich nadnaturalnie odmienionych świadków męki Chrystusa. Wampiry są u Piekary niezwykle potężnymi, choć zagubionymi stworzeniami, nie znającymi swojego celu. A z podania, iż nie mają odbicia w lustrze jeden z bohaterów wręcz żartuje, trzymając w swojej posiadłości obraz udający lustro.
Wampiry w kinie
Wyżej przytoczona powieść „Dracula” dosłownie zelektryzowała twórców filmu. Klasyczna ekranizacja „Dracula” z 1992 r. 10, pełna jest symboli i odniesień historycznych. Tytułowy bohater występuje jako XV – wieczny rumuński książę Vlad, który po tragicznej utracie ukochanej sprzedaje duszę złym siłom i tak zostaje wampirem. 400 lat później z potęgą Draculi musi się mierzyć prawnik Jonathan Harker, próbując ocalić swoje własne życie oraz ukochaną, którą wampir zamierza posiąść. Widzi w niej bowiem utraconą Elisabeth. Co nie mniej ciekawe w tej opowieści to moce wampira oraz sposoby, jakich bohaterowie imają się, by pokonać Draculę. Mamy więc picie krwi i zarażanie wampiryzmem, przemianę w nietoperza i przejmowanie ciał, a przeciw nim: kołki wbijane w serca, obcinane głowy, krucyfiksy i wodę święconą.
Prezentujące wampiryzm produkcje odnotowujemy jednak dużo wcześniej. Niezawodne kino europejskie już w latach ’20 XX wieku poświęciło motywowi wiele energii. „Nosferatu – Symfonia grozy”11 to chyba pierwsza próba prawdziwej popularyzacji podań o wampirach, przez dość luźną adaptację Brama Stokera. Z tamtych czasów pozostał też „Wampir”12 , gdzie nasz opisywany potwór uosabia po prostu czystą grozę. Najważniejsze co widzimy w tych filmach moim zdaniem to upodobanie wampira do mroków nocy, a przede wszystkim jego chorobliwy, nienaturalny wygląd. I to różni go od produkcji naszych czasów.
Godne uwagi jest, że w produkcjach takich jak „Underworld”, „Królowa Potępionych”, „Dracula 2000”, czy „Blade: Wieczny łowca” jest wiele nowoczesności. Wampiry odmiennie, jak w klasycznych wizjach, żyją w wielkich miastach i korzystają z ich udogodnień. Starają się kryć przed lękiem społeczeństwa zakładając, że „pod latarnią najciemniej”. Dodajmy że najczęściej łączą w sobie mądrość przeżytych wieków z urodą dwudziestolatków i zawsze noszą się w sposób odpowiadający najnowszej modzie. Odmiennie niż w klasycznych opowieściach, często bywają kobietami, a nawet nie muszą być rasy białej.
W weselszej odsłonie
Dodajmy, że motyw wampiryzmu można zaserwować również w sympatycznej szacie. Nie mam tu na myśli tylko wariackiej komedii „Dracula – Wampiry bez zębów”13. Przykładem innego rodzaju jest Marcelina – królowa wampirów, jedna z głównych postaci animowanej „Pory na przygodę” Pendletona Warda. Ciemne włosy, unoszenie się w powietrzu zamiast prostackiego chodzenia, czy też przemiana w nietoperza, to jedynie początek mocy naszej bohaterki. Najważniejsze jednakże, że żywi się ona… kolorem czerwonym, który umie wysysać z przedmiotów, na przykład jabłek.
Podsumujmy ogrom naszej wiedzy. Wampiryzm jest tak dobrze omówionym i przeanalizowanym tematem, że właściwie zatraca się w nim jego istota. Po zapoznaniu się z biologicznymi ciekawostkami, historycznymi podaniami, stosem książek i kilometrami taśmy filmowej, nie wiemy już co wampiry potrafią. Czy boją się światła dnia, czy też mogą chodzić do amerykańskiej szkoły dziennej? Może są czarnoksiężnikami, czy wolą korzystać z pistoletów? Czy zatracają się w głodzie krwi, czy szukają miłości? Niewątpliwie wampiryzm inspiruje, ale kultura popularna oddala go dość mocno już od legend.
Moimi oczami
Moja grafika prezentuje sympatyczną, dobrze wychowaną wampirzycę. To, że jest umarła, nie odbiera jej żywotności. Może jej nowa egzystencja ma swoje wymagania, ale ta młoda dama nie ma zamiaru trzymać się na uboczu. Lustra nie dają już jej odbicia, ale czemu miałaby nie otaczać się ładnymi przedmiotami? Kły nie mieszczą się za zamkniętymi ustami, ale czy to powód by porzucić urodę i schludny ubiór? Moja wampirzyca zamierza żyć pełnią takiego życia, jakie otrzymała, choć jednak skryta nieco w mroku świec.
Jeśli jesteś zainteresowany stworzeniem kubka, z fantastycznym stworem, specjalnie dla Ciebie, to zapraszam do kontaktu. Odwiedź też koniecznie mój fanpage na Facebooku.
Bibliografia
Czasopismo „Faktor X”, nr 3,
https://www.crazynauka.pl/w-brazylii-nietoperze-wampiry-po-raz-pierwszy-zaatakowaly-ludzi/,
„Prawdziwa historia stworów fantastycznych; fakty, relacje, dokumenty”, Warszawa 2001,
https://kurierhistoryczny.pl/artykul/skad-wziely-sie-wampiry,277/,
Jak w przypisie 7,
https://www.darkplanet.pl/Wampir-historia-prawdziwa-39902.html/,
1992 r., reż. Francis Ford Coppola,
1922 r., reż Friedrich Marnau,
1932 r., reż. Carl Theodor Dreyer,
1995 r., reż mel Brooks.
