Dżinn
Dżinn wyskakuje z lampy magicznym sposobem i o niczym innym nie marzy, jak spełniać nasze życzenia. Tak badaczu, nie mylisz się, pod tymi prostackimi legendami musi kryć się coś więcej. Wkroczymy w świat duchowości ludzi wychowanych na gorącym piasku, pośród bezkresnych wydm. Wszystko w tym świecie jest istotnie inne niż znamy ze swojego otoczenia, również magiczne duchy. Z poniższego wpisu dowiemy się czy dżinna należy się obawiać i czy zawsze są one niebieskie, a co najważniejsze – co z tymi życzeniami?!
Dżinn – duch żywiołów
Dżinn niewątpliwie jest duchem. I to nie byle jakim, bo uosabia żywioły, które w świecie pustynnym są człowiekowi nieprzyjazne. Tak samo jak potęgi żywiołów, antyczny Arab bał się więc związanych z nimi dżinnów. Dżinn to esencja ognia bez dymu. Wedle innych podań – płomienia i pary. Jest niewidzialny, ale może przybrać dowolną postać1. Jeśli zechce, może stać się nawet niebieskim humanoidem, z magicznym oparem zamiast nóg. Ale o tym później.
Dżinn to istota nieuchwytna2. Zgodnie z większością przekazów nie może się rozmnażać, prawdopodobnie z powodu braku konkretnego ciała i płci. Inne podania wskazują, że dżinn może związać się z kobietą i dać jej potomstwo3. Dżinny natomiast bez wątpienia są niezwykle długowieczne. Wedle starych wierzeń, z których wyłoniły się powszechnie znane arabskie bajki, można było je spętać jedynie magią i uwięzić w naczyniu. Najbardziej znanym panem dżinna uwięzionego w oliwnej lampie był sławny Aladyn z „Baśni tysiąca i jednej nocy”. Gdy świat arabski przyjął Islam, dżinny włączono w ten system wierzeń. Dżinny dla Muzułmanów są z pewnością rozumnymi tworami boskimi, obok aniołów i ludzi. Mogą być dobre lub złe. Do złych zaliczamy między innymi ghule i irfity. Złe dżinny miały słuchać rozkazów samego Szejtana.
Godne uwagi są niektóre podania z czasów po nastaniu w Arabii Islamu, zgodnie z którymi każdemu człowiekowi towarzyszą co najmniej dwa dżinny – dobry oraz zły. Służą one za doradców i duchy opiekuńcze. Być może stąd wywodzą się historie o spełnianiu życzeń. Kto postępuje dobrze, jest życzliwy ludziom i żyje w zgodzie z prawem i obyczajem, słucha częściej dobrego dżinna. Można też niestety postępować na odwrót. Warto przypomnieć sobie, że w kulturze chrześcijańskiej istnieje nieco obśmiany, ale żywy mit, że do naszych uszu szepcą cały czas diabeł i anioł. Król Salomon (w świecie arabskim zwany Sulejmanem) podobno miał na swe rozkazy całe legiony dżinnów4. Salomon i Dawid podobno mieli zwyczaj masowo więzić dżinny i wyrzucać je do morza.
Dżinn w kulturze
Dżinn obok magicznej Złotej Rybki jest z pewnością najbardziej znanym stworzeniem fantastycznym spełniającym życzenia. Występuje w wielu odmianach i w wielu utworach. Niektóre adaptacje umieszczają nawet akcję w Persji. Jeszcze inne, jak choćby przesłany utwór pop „Genie in a bottle” Christiny Aguillery, odwołują się do znanego w kulturze anglosaskiej powiedzenia, że raz wypuszczonego z butelki dżinna nie da się do niej znów zapędzić.
W baśni tysiąca i jednej nocy „Cudowna lampa Aladyna” występuje powszechnie znany dżinn przyjazny ludziom. Baśń doczekała się tak wielu adaptacji, że selekcja może stanowić niemałą trudność. Z pewnością disneyowska ekranizacja „Aladyn” z 1992 r.5 pokazuje tak przyjazne oblicze opisywanego ducha, jak to tylko możliwe. Dżinn początkowo jest we władzy głównego bohatera, jako posiadacza lampy. To jednakże ulega stopniowej zmianie i przeradza się on w przyjaciela. Nie sposób stwierdzić, dlaczego duch ma postać pół człowieka, pół niebieskiego dymu. Ale narzucił pewien kanon estetyczny, z którego korzystają inne utwory.
Z zupełnie innym wizerunkiem dżinna z pewnością spotkamy się w prozie Andrzeja Sapkowskiego. W opowiadaniu „Ostatnie życzenie” (zekranizowanym w serialu „Wiedźmin”6 pod patronatem Netflix oraz adaptowanym na musical7) czarownica Yennefer stara się z rąk Geralta i Jaskra wydrzeć władzę nad dżinnem, żeby uzyskać spełnienie takich życzeń, jakich nie da jej magia. Dwaj bohaterowie podobnie jak Aladyn napotykają dzban z uwięzionym duchem przypadkowo. On sam jest zaś odległa, bezosobową potęgą. Nie przedstawia się, nie dba o swoich panów. Wiąże go jedynie nakaz spełnienia życzeń.
Świat gier zarówno tych fabularnych, jak komputerowych dostrzegł w dżinnach potencjał już dawno. W serii „Heroes of Might & Magic” dżinny stanowią cenny nabytek prowadzonych fantastycznych sił zbrojnych. W części III zyskują nawet szansę wpłynięcia na historię magicznych krain, gdyż Solmyr, Fafner i tym podobne osobniki nie siedzą cicho w lampach, ale biorą się za dowodzenie. I – zgodnie z zasadą przenikania się tworów kultury, mają niebieski kolor skóry. Dodajmy, że w tym samym świecie napotkamy irfity, jako podobne do dżinnów, ale stojące po stronie piekieł ogniste duchy. Jedne i drugie – złe i dobre dżinny spotkamy w uniwersum „Dungeons & Dragons”8.
Irfity
W przeciwieństwie do dobrych lub przynajmniej neutralnych dżinnów, wchodzących z interakcje z ludźmi, wyżej wspomniane irfity nie doczekały się tak solidnego miejsca w kulturze. Jednakże i dla nich pisarze mają ciepły kąt w sercu. U Jacka Piekary, w cyklu „Płomień i Krzyż” przewija się postać perskiego straszliwego maga Narsesa. Postać była rzekomo tak potężna, że w jej pałacu za oświetlenie sali jadalnej służyły kule z uwięzionymi dziesiątkami irfitów w formie niegasnących płomieni. A każdy z nich gotów wywrzeć straszliwą zemstę na swoim ciemiężycielu.
Graham Masterton pod mylącym tytułem „Dżinn”9, ukrył opowiadanie o zamkniętym w starożytnym naczyniu złym duchu, który nawet nim je opuści, sprowadza śmierć w strasznych okolicznościach. W tym horrorze także można spotkać motyw spełniania życzeń, ale stwór o którym autor opowiada nie może być nikim innym jak sługą piekieł.
Moimi oczami
Moja grafika przedstawia starożytne naczynie, teraz otwarte. Niegdyś pętało potężne magiczne stworzenie, teraz więzienie stoi otworem. Pustynne powietrze istotnie wypełnia potęga, kontrolowana wolą niezwykłej osobowości. Opar gęstnieje, wyłaniają się w nim kształty. Przed naszymi zadziwionymi oczami formuje się maska, a głos szepcze niezwykłe obietnice. Dżinn przemówił. Czy spełni nasze pragnienia, czy wystąpi przeciwko nam – to się dopiero okaże.
Jeśli jesteś zainteresowany stworzeniem kubka, z fantastycznym stworem, specjalnie dla Ciebie, to zapraszam do kontaktu. Odwiedź też koniecznie mój fanpage na Facebooku.
Bibliografia
- https://pl.wikipedia.org/,
- Mała Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1969 r.,
- http://www.encyklopediafantastyki.pl/index.php/D%C5%BCinn,
- Gerhard J. Bellinger – „Leksykon mitologii. Mity ludów i narodów świata„, wyd. Muza 2003,
- „Aladyn„, 1992 r., reż John Musker, Roy Clements,
- „The Witcher„, rozpoczęty w 2019 r., twórca: Lauren Schmidt,
- „Wiedźmin, Musical” produkcja Teatru Muzycznego w Gdyni,
- „Dungeons & Dragons, Księga potworów„, Warszawa 2003,
- Graham Masterton, „Dzinn„, wyd. Rebis.
